Aylar geçmesine karşın Covid-19 geçiren kişilerde Koku ve tat kaybı devam eder. Ne vakit düzelir? Koku ve tat kaybı niçin uzun sürer? Koku ve tat kaybı ne vakit geri gelir? Kemestez nedir? Bozulmuş duyular ne kadar ivedi geri döner? Tat ve koku kaybı tedavisi var mı? Kimyasal duyuları kalıcı olarak yitirmek bir kişiyi iyi mi etkiler? sorularının yanıtı yazımızda.
Koku ve tat kaybı niçin uzun sürer?
SARS-CoV-2 virüsü ile enfekte olan bir oldukça kişi, öteki semptomlar göstermeden bile koku alma duyularını kaybedebiliyor. Araştırmacılar ayrıca, enfekte kişilerin tat alma duyularını ve kemestez ismi verilen kimyasal olarak tetiklenen duyuları anlama kabiliyetlerini kaybedebileceklerini keşfetti.
Neredeyse bir sene geçmesine rağmen, bazıları hala bu duyuları geri kazanamadı ve haiz olanların bir kısmında da kokular tam net değil: Normalde güzel kokuların yerini güzel olmayan kokular almış.
Peki neden?
Covid-19’lu kaç şahıs koku alma duyusunu kaybeder?
Kesin yüzde verilemiyor, kapsamlı çalışmalar gerekiyor, fakat bir oldukça koku kaybının yaygın bir alemet olduğu öne sürüyor. Geçen Haziran’da gösterilen bir incelemede, Covid-19’lu 8 bin 438 kişinin verileri derlendi ve yüzde 41’inin koku kaybı yaşamış olduğu belirtildi.
2021 Eylül’de gösterilen öteki bir çalışmada, İran Tahran’daki Temel Bilimler Araştırma Enstitüsü’nden araştırmacı Shima T. Moein liderliğindeki bir ekip, Covid-19 olan 100 şahsa koku tanımlama testi uyguladı ve denekler oldukça seçmeli kokuları tanımladı. Katılımcıların yüzde 96’sında bir miktar koku alma bozukluğu vardı ve yüzde 18’inde toplam koku kaybı vardı. Moein, Genellikle, bu hastalar kokularını bir anda kaybettiklerini söylüyorlar, bu öteki virütik burun tıkanıklığından ayrıdır diyor. Bazı araştırmacılar, koku kaybının Covid-19 için tanı testi olarak kullanılması icap ettiğini söylüyor.
2021 Kasım’da gösterilen bir çalışmada, koku ya da tatta kendi kendine bildirilen değişikliklerin izlenen öteki göstergelerden daha iyi bir enfeksiyon yayılım göstergesi olduğu bulundu. İnsanlar niçin kokulara karşı hassasiyetlerini kaybediyor? Mekanizmalar tam anlamıyla anlaşılmasa da, koronavirüs burundaki nöronları destekleyen hücreleri enfekte ettiğinde koku kaybının meydana geldiği mevzusu ile ilgili bir düşünce donanması var.
Araştırmacılar koku kaybını Covid-19’un bir semptomu olarak ilk kez belirlediklerinde, virüs, beyindeki koku alma merkezine sinyaller gönderen burundaki koku algılayıcı nöronları enfekte etmiş olduğu için, virüsün beyne erişebileceğinden endişelendiler.
Massachusetts Harvard Tıp Okulunda nörobiyolog Sandeep Robert Datta ve ekibi, burundaki gıda duyu nöronlarını destekleyen Sustentacular hücrelerinin, bu bulaşmada etkilendikleri için koku ve tad alma özelliğimiz yoğun etkileniyor, yok oluyor ya da bozuluyor. Bu da koronavirüsün yardımcı hücrelerine bulaştığını, nöronları savunmasız ve gıda maddelerini algılamaktan yoksun bıraktığını gösteriyor.
Covid-19’un kimyasal duyular üstündeki etkilerini inceleyen Pennsylvania Eyalet Üniversitesi’nde gıda bilimi profesörü John Hayes, araştırmalar yiyeceğin ya da içeceğin “tadı” üstünde yoğunlaşsalar da, tat ve kemestez kokudan değişik duyulardır. Tat, esas olarak dildeki tat reseptörlerine dayanır, halbuki kemestez, öteki mekanizmaların yanı sıra, iyon kanallarına ve duyusal sinirlere dayanır ve bunların Covid-19’a tepkileri üstünde fazla çabalama yok.
Bozulmuş duyular ne kadar ivedi geri döner?
Çoğu insan için koku, tat ve kemestez haftalar içerisinde iyileşir. Temmuz’da gösterilen bir çalışmada, koku alma bozukluğu olan Covid-19 hastalarının yüzde 72’si, tat bozukluğu olan kişilerin yüzde 84’ü bir ay sonrasında koku duyularını düzelttiklerini bildirdi. Londra’da Guy ve St Thomas Hastanesi burun boğaz uzmanları benzer gözlenen duyularda süratli bir dönüş kaydetti. Bu araştırmada bir ay için 202 hastayı takip ettiler ve yüzde 49 tam iyileşti bildirdi, yüzde 41 daha geç bir büyüme görüldü.
Ancak ötekiler için semptomlar daha ciddi. Hopkins, duyuları derhal geri dönmeyen birtakım insanlar, uzun bir müddet içerisinde yavaş yavaş iyileşir diyor fakat bir şahıs koku alma duyusunu tekrar kazandıkça, kokular genelde güzel olmayan ve onları hatırladıklarından değişik olarak geri geliyor. Bu duruma parozmi ( Kötü koku alma (Fantozmi)) deniyor ve bu insanlara her şey fena kokuyor” ve tesiri aylarca sürebiliyor.
Kimyasal duyuları kalıcı olarak yitirmek bir kişiyi iyi mi etkiler?
Durum, görme ve işitme gibi öteki duyuların kaybı kadar iyi çalışılmamış olsa da, araştırmacılar sonuçların ciddi olabileceğini biliyorlar. Önemli bir sonuç, kaybın insanları gıda zehirlenmesi ve yangın gibi tehlikelere karşı savunmasız bırakmasıdır. Örneğin, anosmili (koku ve tat duyusunu kaybetmiş) insanlar, bozulmuş yemekleri ve dumanı daha azca algılayabilir. Bu kişiler aşırı yemek yeme gibi tehlikeli bir alışkanlığa iki kat daha oldukça eğilimli.
Diğer etkilerin ölçülmesi daha zor. Shima T. Moein: Çoğu insan hayatlarında kokunun önemini, onu kaybedene kadar kabul etmiyor. Yiyeceklerin lezzetini anlayamamak açıkçası büyük bir kayıp, fakat bir anne babanın yeni doğan bebek kokusu’ yoluyla çocuğuna bağlanamaması mevzubahis olabiliyor, koku bozukluğu depresyonla bağlantılı olabilir.
Tat ve koku kaybı tedavisi var mı?
Bir seçenek, insanların reçete edilen kokuları tekrar öğrenmek için derli toplu koku eğitimi yapmalarıdır. Bu birtakım yerlerde yapılıyor. Covid-19 enfeksiyonunun erken aşamalarındaki insanoğlu için, koku kaybının büyük oranda burun hücrelerinin iltihaplanmasından kaynaklanabileceği durumlarda, steroidler yardımcı olabilir.
Richmond’daki Virginia Commonwealth Üniversitesi’nden Richard Costanzo ve Daniel Coelho, kokulu kimyasalları algıla- yan ve beyne elektrik sinyalleri gönderen, buruna gömülü koku alma implantı geliştiriyor, fakat derhal hemen beynin hangi bölgelerini uyarması icap ettiğini bulmaları gerekiyor.
Ayrıca bakınız
- Covid-19’un etkileri: Koronavirüs kalbe zarar veriyor
- Covid-19 hastalığını atlatan niçin tekrar oluyor?
