Türkiye Cumhuriyet’i tarihinde ulu divanda yargılanan bakanların geçmişine yazımız ile göz atalım.
Neler Okuyacaksınız? →
Türkiye Cumhuriyet Tarihi’nde Yüce Divan’da Yargılanan 10 Bakan
İhsan Eryavuz Cebelibereket
1 – İsmet İnönü’nün Yüce Divan’a gönderilmiş olduğu Bakan İhsan Eryavuz Cebelibereket (Osmaniye) Milletvekili ve Bahriye eski Bakanı İhsan Bey ile alakalı Yavuz Zırhlısı’nın onarımında yolsuzluk yapmış olduğu iddiasıyla, Meclis Soruşturma Komisyonu 24 Aralık 1927 tarihinde kuruldu. Soruşturma önergesini veren bizzat Başbakan İsmet İnönü’nün ta kendisiydi. İsmet İnönü bu yolsuzluğu koruma ya da gizleme yoluna gitmemiş, aksine soruşturularak cezalandırılması için elinden geleni yapmıştı.
Ali Cenani
2 – Yolsuzlukları sebebiyle Yüce Divan’a gönderilen Ticaret Eski Bakanı Ali Cenani, Ali Cenani, Osmanlı Meclisi Mebusanı’nda 4 dönem, TBMM’de 3 devre milletvekilliği, ilaveten iki hükümette Ticaret Bakanlığı yapmış, Kurtuluş Savaşı’nda Güney Cephesinin örgütlenmesinde rol almış bir siyasetçiydi. Un ve zahire fiyatlarının yükselmesini önlemek için Ticaret Bakanlığı emrine verilen 500 bin liranın harcanmasında usulsüzlük yapmış olduğu iddia ediliyordu. Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk ve Başbakan İsmet İnönü bu iddiaların soruşturulması gerektiği görüşündeydi. TBMM de benzer yönde bir karar alarak, 10 Mart 1928’de Ali Cenani bey ile alakalı Soruşturma Komisyonu oluşturulması kararını aldı. Ali Cenani, 14 Nisan 1928’de dokunulmazlığı kaldırılarak Yüce Divan’a sevkedildi. Yüce Divan 14 Mayıs 1928 tarihinde kendisine 1 ay hapis ve 170 bin lirayı tazmin etme cezası verdi. Evli ve 5 çocuk babasıydı. Siyasi yaşamdan tamamiyle çekildi. 5 Aralık 1934’de vefat etti.
Mahmut Muhtar Paşa
3 – Kahramanlıkları yargılanmasına mani olmayan Mahmut Muhtar Paşa (Katırcıoğlu) Anadolu Demiryolu Kumpanyası hakkında İngiltere’de Times Iron Works fabrikalarına 20 bin İngiliz lirasını kefaletsiz ödeyerek “hazineyi zarara uğratmak” suçlamasıyla 30 Mayıs 1929’da Yüce Divan’a sevkedildi. Katırcıoğlu’nun yargılanması 3 Kasım 1929 tarihinde sona erdi. Yüce Divan, şirkete ödenen 22 bin Türk altınının yüzde 5 iskonto edilmek üzere Mahmut Muhtar Paşa’dan tahsiline karar verdi.
Suat Hayri Ürgüplü
4 – Aklanmak için kendi isteğiyle Yüce Divan’a giden Suat Hayri Ürgüplü Bakanlığında kahve ithalatında yolsuzluk yapmış olduğu yolunda dedikodular çıkınca misal bir davranışta bulundu: “Adımın da karıştığı kahve yolsuzluğuyla ilgili, bakanlığımda bir komisyon kurulmuştur. Bu teftiş heyetinin selametle çalışabilmesi için, benim, bu bakanlık koltuğundan ayrılmam gerekir; aksi halde, komisyonu etkilerim, sıhhatli bir karar oluşmaz. O nedenle, siyasal terbiye gereği, bakanlıktan çekilme ediyorum.” Daha sonrasında Yüce Divan’da yargılandı, aklandı ve siyasal hayatına 1965’te kurulan hükumetin başbakanı olarak devam etti. Bu vaka hala haysiyetli bir insanoğlunun hukuka gösterdiği yüksek saygının bir örneği olarak birtakım hukuk fakültelerinde yönetim hukuku derslerinde öğrencilere okutulmaktadır.
Mehmet Baydur
5 – Arpa Davası’ndan Aklanan Ticaret Eski Bakanı Mehmet Baydur 1961 Anayasasından sonrasında Yüce Divan’da yargılanan ilk kişi, 1964 senesinde eski Ticaret Bakanı Mehmet Baydur oldu. ”Arpa davası” olarak malum davada, Baydur, 52 bin 500 ton beyaz arpanın bir İngiliz firmasına satışına dair iddialarla sebebiyle yargılandı. Mahkemede Baydur ile alakalı beraat sonucu verildi.
Hilmi İşgüzar
6 – MGK’nın Yüce Divan’a gönderilmiş olduğu Bakan Hilmi İşgüzar Sosyal Güvenlik eski Bakanı Hilmi İşgüzar; bakanlığı döneminde “”kayırma, yolsuzluk, nüfuz ticareti, vazifeyi suistimal ve çıkar temini üzere Bağ-Kur ve SSK’yı zarara uğrattığı” iddialarıyla Milli Güvenlik Konseyi (MGK) tarafınca 2 Şubat 1981 tarihinde Yüce Divan’a sevkedildi. İşgüzar ve 15 arkadaşının 26 Mart 1981 tarihinde başlayan yargılanmaları 12 Nisan 1982’de sonuçlandı. İşgüzar, 9 sene 8 ay ağır hapis ve 5 milyon 251 bin lira para cezasına çarptırıldı. Sayıları yargılama aşamasında 18’e yükselen öteki sanıklara da 3 ay ile 4 sene içinde değişen hapis cezaları verildi.
Şerafettin Elçi
7 – Yüce Divan’da rüşvet suçlamasından aklanan Şerafettin Elçi Bayındırlık Eski Bakanı Şerafettin Elçi; Milli Güvenlik Konseyi (MGK) tarafınca “rüşvet almak” ve “görevini kötüye kullanmak” iddialarıyla 17 Mart 1982 tarihinde Yüce Divan’a sevkedildi. Elçi ve 7 arkadaşının yargılanmalarına 26 Mayıs 1982’de başlandı. Karar 12 Nisan 1983’de belirtildi ve Elçi, rüşvet suçlamasından beraat ederken, görevini kötüye kullanmaktan 2 sene 4 ay hapis cezasına çarptırıldı. Diğer 7 sanıktan 4’ü 3 yıla kadar hapis cezası aldı, 3 sanık beraat etti.
İsmail Özdağlar
8 – Turgut Özal’ın Yüce Divan’a gönderilmiş olduğu Bakan İsmail Özdağlar Dönemin Başbakanı Turgut Özal vakası şu şekilde anlatıyor: “Ben politikayı yaparken hukuka oldukça dikkat etmek mecburiyetindeyim. Yani her insanoğlunun hakkına oldukça dikkat etmek mecburiyetindeydim. Bir misali yaşadım kendim. İsmail Özdağlar hadisesi. Yandaki odada olmuştur. Teyp bandı bana gelmiştir. Dinledim, üstünde yedi gün düşündüm. Sonra çağırdım kendisini. Şu bizim jimnastik odasında. Sıkıya aldım. Bant da yanımdaydı. ‘Dinletirim bandı’ dedim. İtiraf etti. Dört şahıs biliyordu hadiseyi. Uğur Mengencioğlu, yani parayı veren, İsmail Özdağlar, Adnan Kahveci ve ben. Ben bu hadiseyi bir gece düşündüm, ortaya çıkarayım mı, çıkarmayayım mı diye. Sonunda hukuk ve namus mantığı daha oldukça galip geldi. ‘Bana ve partime ne gelecekse gelsin. Ben bunu ortaya çıkaracağım’ dedim.”
Safa Giray ve Cengiz Altınkaya
9 – Otoyol Davası’ndan yargılanan Safa Giray ve Cengiz Altınkaya Bayındırlık eski bakanları Safa Giray ile Cengiz Altınkaya, Otoyol ihaleleri sözleşmelerinde fiyat farkı ödenmeyeceğine dair yargı olmasına karşın, fiyat farkı ödedikleri iddiasıyla 20 Ocak 1993 tarihinde Yüce Divan’a sevkedildiler. Bu davaya 14 Eylül 1993 tarihinde Danıştay’ın sonucu üstüne Karayolları eski Genel Müdürü Atalay Coşkunoğlu da dahil edildi. Yüce Divan’daki yargılama 13 Nisan 1995’de sonuçlandı; Giray, Altınkaya ve Coşkunoğlu suçsuz bulundu.
Hüsamettin Özkan
10 – Yüce Divan’da bir Başbakan Yardımcısı Hüsamettin Özkan Türkiye Halk Bankası A.Ş. yöneticilerini güvenliğini sağlamak ve sorumluların yargılanmalarını önlemek kastıyla, yasalara aykırı uygulamalarda bulunarak bankanın zarara uğramasına neden oldukları” iddiasıyla 15 Haziran 2004 tarihinde Yüce Divan’a sevk sonucu TBMM tarafınca alındı. Yüce Divan sıfatıyla vazife yapan Anayasa Mahkemesi, her iki kişinin suçlama kararlarının tek tek katılması gereği sebebiyle sonucu iade etti. Karar 26 Ekim 2004’de tekrarlandı ve onaylandı. Yüce Divan, 31 Mart 2007 tarihinde 5’e karşı 6 oyla “suç oluşmadığından” beraat ettirdi.